Molla Câmî, “Mevlânâ Peygamber Değil Ama Kitabı Var” Demiş midir? Mesnevî Kur’an’a Benziyor mu?

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’yi (öl. 1273) sevenler arasında, Abdurrahman Câmî’ye 1492) atfedilen ve Mesnevî-i Şerîf’ini öven “Peygamber değildir ama kitabı vardır.” mazmunu ile meşhur olan bir beyit vardır. İran’da daha çok yaygın Câmî’nin beytiyle aynı anlamı taşıyan ilaveleri üç beytin ise, Bahâeddin Âmilî 1622) tarafından yazıldığı bilinmektedir. Bu beyitlerde Mesnevî’ye verilen “Farsça Kur’an” lakabı “bazılarını hidayete, bazılarını dalalete götüren” ibaresi dikkat çekmektedir. beyitlerin içerikleri, Muhammed İkbal 1938) Hüseyin Şehriyâr 1988) gibi son asrın bazı büyük şairlerinin, Reynold Nicholson 1945) Annemarie Schimmel 2003) müsteşrik yazarların eserlerinde de görünmektedir. Hz. ise kendisini Kur’ân’ın kölesi Muhammed’in (s.a.v) yolunun toprağı olarak tanıtmış anılan ima edebileceği hiçbir zaman peygamberlik iddiasında bulunmamıştır. Ârif şair Mesnevî’nin çeşitli yerlerinde vasıflarını, emir nehiylerini, evrensel mesajlarını ayetlerin üzerinde tefekkür etmenin önemini serdetmiştir. Kur’ân’ı iyi doğru kavrayabilmek için neler yapılmalıdır açıklamış yöntemler sunmuştur. Kur’ân’daki hikâyeleri tekrar anlatmış detaylandırarak şerh etmiştir. Peygamber efendimizin yüce makamını övmüş, başka peygamberlerin hikâyelerini, onlara gösterdiği saygıyla aktarmıştır. Şerîf methiyesi söylenen şiirlerdeki tanımlar, taraftan dibacesinde Mevlânâ’nın kendi kaleminden çıkmış “Bu Mesnevî kitabıdır dinin asıllarının asıllarıdır.” cümlesinden esinlenmiş olabilir. bu mukaddimede eserini Kur’an sıfatlarıyla tavsif etmiş onun Allah korunduğunu söylemiştir. şârihi İsmail Ankaravî’nin, “Mesnevî Kur’ân Hadis tefsirlerinden meydana gelmiş mecmau’l-bahreyndir.” ifadesi konuyu izah etmektedir. Mesnevî’de belirgin şekilde şerhi veya ayetlere yönelik telmihler geçmektedir. Toplam iki bin yüzü aşkın yerde atıf mevcuttur. da tür tefsiri olabileceğini işaret Başka açıdan bakıldığında, arasında yazılış biçim benzerlikleri kurulabilmektedir. emirle başlaması, ilham (vahiy) ürünü olması, başlangıcında tüm kitabın özetinin geçmesi, anlatım şeklinin genelde hikâye temsillerle suretten manaya geçip anlaşılması tefsire ihtiyaç olması vb. birçok müşabih veçheleri bakımlardan, peygamber olmayan biri Farsça Kur’ân’a benzetilmiştir denilebilir. çalışmada önce nitelemenin çıkma kullanma serüveni takip edilecek, sonra hakkındaki görüşleri, yeri, ortak yönleri ele alınarak neden yazarlar denildiği açıklanmaya çalışılacaktır.